مراقبت های بعد از زایمان طبیعی

دوران پس از زایمان طبیعی از حدود يك ساعت بعد از زايمان جفت آغاز شده و تا هفته 6 پس از زايمان ادامه دارد، يك مرحله خاص در زندگي زنان و کودکان آنها مي باشد.

اين دوران، يك مرحله انتقالي در زندگي زنان به شمار مي رود که در اين دوره تطابق با فرايند مادر شدن و پذيرش مسئوليتهای مادری صورت مي گيرد.

24 ساعت اول پس از زایمان طبیعی ، دوره بلافاصله پس از زايمان (Immediate postpartum ) نام دارد.

در این  دوره مادر و کودك در معرض بيشترين خطر قرار دارند و بسياری از عوارض ناتوان کننده و موارد مرگ مادران و نوزادان در اين دوران رخ مي دهد.

فقدان و يا عدم کفايت مراقبت ها دراين ساعات مي تواند منجر به مرگ يا ناتواني مادر و يا نوزادشود.

خونريزی پس از زايمان که يك علت بسيار مهم مرگ مادران است، هرساله موجب مرگ حدود 150000 زن مي گردد.

وجود برنامه مشخص در زمينه مراقبت های پس از زايمان منجر به کاهش قابل ملاحظه ميزان مرگ مادران از اواسط قرن بيستم گرديده است.

در همين زمينه سازمان بهداشت جهاني توصيه بر وجود يك برنامه مراقبتي پس از زايمان برای مادر و نوزاد دارد.

از اين رو مراقبت های پس از زايمان که شامل مراقبت های باليني، حمايات روحي و عاطفي و آموزش و اطلاع رساني به مادر باشد، بسيار حائز اهميت است.

ویزیت های بعد از زایمان

پس از زایمان مادران عزیز باید برای چکاپ وضعیت خود در زمانهای مشخصی یه پزشک مربوطه مراجعه نمایند این زمانها عبارتند از:

ویزیت اول : ۷ تا ۱۰ روز بعد از زایمان جهت کنترل خون ریزی و بخیه ها، چک دارو ها، آموزش بستن شکم بند
ویزیت دوم :۴۰ تا ۴۵ روز بعد از زایمان جهت نمونه گیری پاپ اسمیر، چک مجدد بخیه ها، بررسی داروهای مادر

در صورت داشتن علائم زیر در زمانهای خارج از ویزیت، هر چه سریعتر به دکتر خود مراجعه نمایید:

• افزایش درجه حرارت و بروز تب و لرز
• افزایش میزان خونریزی
• تغییر میزان درد، میزان و بوی ترشحات واژینال
• سردرد و تاری دید
• تهوع و استفراغ
• درد شدید شکم
• علائم قلبی – ریوی(تنگی نفس ،تپش قلب و درد قفسه سینه)
•  درد و تورم اندام تحتانی
• مشکل در دفع ادرار و مدفوع
• احتقان پستان، ماستیت و آبسه پستان
• مشکلات روحی و علائم افسردگی

میزان خونریزی و ترشحات مادر

در چند روز اول بعد از زایمان، ترشحات رحم زیاد و خونی است، معمولا در روزهای پس از زایمان به تدریج از مقدار ترشحات خونی مهبل کاسته شده و کم رنگتر می شود.

بعد از 3 تا 4 روز ترشحات خون آلود کمتر و پس از 10 روز کم رنگتر می شود و معمولا خروج ترشحات 4 تا 6 هفته طول میکشد.
**تداوم خونریزی بیش از حد قاعدگی، پس از هفته اول، نیاز به بررسی دارد.

به‌طورکلی برخی از مراقبت‌های لازم برای خونریزی پس از زایمان شامل موارد زیر است:

• از نوار بهداشتی ساده و بزرگ؛ بدون پودر جاذب یا رویۀ مشبک استفاده کنید.
• هرگز از تامپون استفاده نکنید.
• لباس زیر تنگ به همراه نوار بهداشتی، از رسیدن هوا به زخم جلوگیری و روند خوب شدن زخم را کند می‌کند.
• نوار یا پد بهداشتی خود را هر دو تا چهار ساعت یک بار عوض کنید.
• در صورت وجود زخم، از تجمع خون روی زخم این ناحیه جلوگیری کنید.

همچنین اگر تب یا لرز داشتید یا خونریزی و ترشحات واژن شما بدبو بود ممکن است دچار یکی از عفونت‌های پس از زایمان‌ شده باشید که لازم است با پزشک تماس بگیرید.

همچنین در صورت کاهش پیدا نکردن خونریزی یا ادامۀ خونریزی به رنگ قرمز روشن بعد از هفتۀ اول زایمان، با ماما یا پزشکتان تماس بگیرید.

مراقبت صحیح از محل زخم و بخیه ها:

مراقبت از پرینه:
ناحیه تناسلی از جلو به عقب شسته شود و همیشه خشک شود و تا زمان کاهش ترشحات، نوار بهداشتی، مرتب عوض شود.
جهت مراقبت از زخم و محل بخیه ها، نشستن در لگن آب گرم، استفاده از حرارت سشوار یا لامپ پوشیده با پارچه توصیه می شود.
ناحیه برش معمولا بدون درد و التهاب است؛ محل برش اپی زیاتومی معمولا پس از 3 هفته ترمیم می شود.
**تا ترمیم کامل پرینه ، از مقاربت جلوگیری شود.

نکات مفید برای مراقبت از بخیه ها :

• روی بخیه‌هایتان ننشینید.
• برای جلوگیری از باز شدن بخیه‌ها، بهتر است تا خوب شدن زخم، روی یک بالش طبی حلقوی بنشینید.
• بهتر است از توالت ایرانی استفاده کنید.
• بعد از دستشویی، زخم را با آب ولرم بشویید و سپس با باد سشوار آن را خشک کنید.
• اگر نخواستید از سشوار استفاده کنید، هر بار از یک حولۀ تمیز و نرم استفاده کنید.
• روزانه چند دقیقه در محلول آب و بتادین در لگنی کاملاً تمیز بنشینید.
• ساعاتی در روز بدون لباس زیر دراز بکشید تا زخمتان هوا بخورد.
• در روزهای اول زیاد روی پاهایتان نایستید.
• زخم را دستکاری نکنید و بدون اجازۀ پزشک روی آن پماد، کرم یا لوسیون نزنید.

**خانم ها بعلت خطر عفونت و خونریزی تا 3 هفته و اگر اپی زیاتومی شده اند تا ترمیم کامل محل برش که معمولا 1 تا 6 هفته، طول می کشد از مقاربت اجتناب و پس از این مدت، در صورت تمایل و راحتی نزدیکی کنند.
– کاهش میل جنسی ، موقتی است و می تواند ناشی از خستگی نگهداری نوزاد باشد.
-تغییرات هورمونی، باعث خشکی واژن می شود که می توان از کرم نرم کننده استفاده کرد.(لوبریکانت)

 تغذیه صحیح مادر بعد از زایمان:

شما احتمالاً انرژی زیادی صرف زایمان طبیعی کرده‌اید، اما لازم نیست تمام آن را با هم دریافت کنید.

روزهای اول پس از زایمان نباید غذاهای سنگین بخورید. خانوادۀ شما ممکن است به شما اصرار کنند که گوشت زیاد یا غذای چرب بخورید.

باید توجه داشته باشید که در روزهای پس از زایمان شما ممکن است فعالیت کمتری داشته باشید، بنابراین امکان سوءهاضمه و یبوست وجود دارد و در صورت ابتلا به یبوست، امکان آسیب دیدن بخیه‌ها نیز وجود خواهد داشت.

پس سعی کنید در طول روز مواد غذایی لازم و مفید را دریافت کنید.

نکات زیر می‌تواند در داشتن یک تغذیۀ خوب به شما کمک کند:

• مصرف مایعات، سبزیجات و میوه ها برای پیشگیری از یبوست ضروری می باشد.
• برای رفع تشنگی خود، آب یا سایر مایعات بنوشد ولی نوشیدن بیش از حد مایعات، شیر را زیاد نمی کند.
• از مصرف زیاد نوشیدنیهای محرک (قهوه ،چای،…) خودداری کند.
• سعی کند از غذاهای مانده و کنسرو شده، شور و پر ادویه استفاده نکند.
• حبوبات (بدلیل نفخ آن)، خوردن خیارو کدو (در اصطلاح سرد بودن) و یا کلم و سیر( بخاطر بوی آن) منعی ندارد و استفاده در حد متوسط، در صورت علاقه، مشکلی ندارد.
• مصرف مواد غذایی چرب و شیرین را کاهش دهد.
• مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین، کلسیم، املاح و ویتامینها را افزایش دهد.
• میزان مصرف مواد غذایی در دوران شیردهی، کمی بیشتر از زمان بارداری است و لازم است رژیم غذایی شامل تمام گروههای غذایی باشد.
• در دوران شیردهی، غذا یا نوشیدنی خاصی توصیه نمی شود.
• بطور کلی مادر پرهیز غذایی ندارد و هرچیزی را که قبلا مصرف می کرده است، می تواند ادامه دهد.

کاهش وزن بعد از زایمان :

بلافاصله پس از زایمان، در اثر تخلیه رحم، وزن مادر حدود 5 تا 6 کیلوگرم کاهش می یابد که معمولا تا 6 ماه بعد زایمان، مادر به وزن قبل از بارداری خود برمی گردد.
**در صورت شیردهی، امکان برگشت به وزن قبلی بیشتر است.
**نحوه تغذیه و فعالیت بدنی ، در میزان کاهش وزن و مدت زمان لازم برای کاهش وزن موثر است.

عملکرد روده ها:
عدم دفع مدفوع ، تا 2 روز اول پس از زایمان، بعلت تخلیه احتمالی و کاهش فعالیت روده ها حین زایمان، طبیعی است.
*اصلاح رژیم غذایی(مصرف مایعات و مواد فیبر دار)، تحرک زود هنگام و تمرینات کششی، از یبوست و در نتیجه بروز عوارض آن، جلوگیری می کند.
توصیه میشود در صورت نبود احساس دفع ، از زور زدن اجتناب شود.
عملکرد مثانه:
در مادرانی که اپی زیاتومی شده اند، درد به تدریج بهبود می یابد، تداوم هرگونه مشکل در ادرار کردن مانند سوزش یا درد ، نیاز به بررسی دارد.
**- لازم است بطور مرتب، مثانه مادر تخلیه شود.

استفاده از شکم‌بند بعد از زایمان

زمان جمع شدن شکم پس از زایمان، یکی از سوال‌های رایج مادران است که معمولاً به عنوان راه‌حل، شکم‌بند به آنها معرفی می‌شود.

شکم‌بندهای بعد از زایمان، به بازگشت شکم به حالت قبل از بارداری و رفع کمردرد کمک می‌کند.

این شکم‌بند‌ها در دو نوع است.

• نوع اول که به آن گِن گفته می‌شود، شبیه یک شورت بلند است و از بالای زانو تا روی شکم کشیده می‌شود. از آنجا که این گن‌ها باعث عرق کردن خواهد شد، توصیه می‌شود تا خوب شدن بخیه‌های پرینه، از آنها استفاده نکنید.
• نوع دوم شکم‌بندها مانند کمربندی پهن دور شکم بسته می‌شود و از زیر شکم تا بالای آن را می‌پوشاند. این نوع شکم‌بند را می‌توانید بعد از زایمان استفاده کنید، اما باید توجه داشته باشید که شکم‌بند فقط اطراف شکم را بپوشاند و بیش از اندازه به شکم فشار وارد نکند.

 بهداشت روانی مادر ( اندوه پس از زایمان ):

در چند روز اول پس از زایمان، مادر بدلیل فشارهای روانی ناشی از ترس و هیجان بارداری و زایمان، ورود نوزاد و تغییراتایجاد شده در خانواده، خستگی ناشی از کم خوابی اواخر بارداری و نگرانی در مورد مراقبت از نوزاد، در ساعاتی از روز، اندوهگین است.
*تغییرات خلق و خو و رفتار، طیف وسیعی دارد؛ شامل گریه خودبخود ،بی علاقه گی نسبت به هر فعالیت، بیخوابی یا پرخوابی، تغییرات وزن، خستگی و کاهش انرژی است.
این حالات معمولا طی هفته اول پس از زایمان، مشاهده و تا روز دهم، بهبود می یابد و طبیعی و گذرا است.
در صورت طولانی شدن این علایم و یا بروز علائمی مانند تمایل به خودکشی یا آزار نوزاد ، باید با پزشک روانشناس مشاوره کرد.

فعالیت و ورزشهای بعد از زایمان:

دیواره شکم:

– پس از زایمان، عضلات دیواره شکم، نرم و شل باقی می ماند و چند هفته طول می کشد تا توانایی کششی عضلات به حالت اولیه باز گردد.
– با انجام تمرینات کششی، میتوان به جمع شدن سریع تر و بهتر عضلات شکم کمک کرد.
– استفاده از شکم بند، به تنهایی موثر نیست.

فعالیت :

مادر می تواند فعالیتهای معمول و روزانه خود را بتدریج شروع کرده و افزایش دهد.

بعد از زایمان تا 6 هفته، باید از انجام موارد زیر خودداری گردد:

• ایستادن طولانی مدت
• جابجا کردن اشیاء سنگین
• دویدن ،پریدن
• ورزشهای سنگین
• بلند کردن کردن همزمان دو پا در وضعیت طاق باز یا به پهلو
• صاف نشستن با پاهای کشیده

تمرینهای پس از زایمان:

مادر باید پس از زایمان ، زمانی را به خود اختصاص دهد؛

تمرینها به وی کمک می کند تا به خستگی و دردهای این دوران غلبه کرده و احساس بهتری در خود ایجاد نماید.
چند ساعت پس از زایمان و با نظر عامل زایمان می تواند از بستر برخیزد؛

اوایل ممکن است شیوه ایستادن و راه رفتن بدلیل زایمان درست نباشد، بنابراین توصیه میشود بر روی تخت دراز کشیده و یک بالش زیر سر قرار داده و همزمان سر را به بالای تخت و پاها را به پایین تخت بکشد، بدین ترتیب انحنای ستون فقرات اصلاح می شود؛

بعد از چند بار تمرین این کار را در حالت ایستاده نیز می تواند انجام دهد.
بر روی شکم خوابیدن بعد از زایمان ، مجاز است ولی بهتر است سر، شانه ها و شکم ، توسط بالش حمایت شود.
*تقویت عضلات کف لگن ، باید بعد از زایمان ادامه یابد.

کلام آخر:

روزهای بعد از زایمان، روزهای شیرینی است. نه ماه انتظار به پایان رسیده و خانوادۀ شما با حضور یک نوزاد، کمی متفاوت شده است.

در این روزها معمولاً یکی از اعضای خانواده یا دوستان در کنار مادر می‌ماند و از او مراقبت می‌کند. همچنین دوستان و فامیل برای احوال‌پرسی و تبریک به منزل شما می‌آیند.

یادتان باشد در این روزها، با وجود شلوغ بودن دور و اطراف از خودتان غافل نشوید. همچنین اعضای خانواده و مهمان‌ها ممکن است از روی خیرخواهی، توصیه‌هایی به شما بکنند که بهتر است نظرها و توصیه‌‌های اطرافیان را قبل از اطمینان از صحت علمی آن انجام دهید.

با تشکر از همراهی شما

دکتر هما حکمت