تغذیه در دوران بارداری
تغذیه در دوران بارداری یکی از مهم ترین مباحث در دوران بارداری می باشد.
بخور و نخورهایی که هم برای خود مادر هم برای جنین حائز اهمیت می باشد.
دوران بارداري تغییرات فیزیولوژیک زیادي را در بدن مادر به وجود می آورد. در این دوران نیازهاي تغذیه اي خانم باردار از اهمیت خاصی برخوردار است.
سوء تغذیه، از مشکلاتی است که اثرات عمیقی بر سلامت دوران بارداري می گذارد و سلامت مادر و جنین را حتی طی سالهاي پس از زایمان تحت تاثیر قرار می دهد.
گروه هاي غذایی اصلی
خانم هاي باردار هم باید مانند سایر افراد خانواده هر روز از 4 گروه غذایی اصلی استفاده کنند.
آنچه که در تغذیه بارداری اهمیت دارد رعایت تنوع و تعادل در مصرف مواد غذایی می باشد.
بهترین راه براي اطمینان از مصرف متعادل و متنوع مواد غذایی در روز، استفاده از همه گروههاي اصلی غذایی یعنی:
گروه نان و غلات، گروه میوه ها و سبزي ها، گروه شیر و لبنیات و گروه گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغزها است.
- تعادل به معنی مصرف مقادیر کافی از مواد غذایی است و تنوع یعنی مصرف انواع مواد غذایی که در گروههاي غذایی قرار دارند.
- در هر گروه غذایی، مواد با ارزش غذایی تقریباً یکسان قرار دارند و می توان از یکی بجاي دیگري استفاده کرد.
1- تغذیه در دوران بارداری و گروه نان و غلات:
این گروه منبع عمده تامین انرژي مورد نیاز روزانه است و شامل انواع نان، برنج، ماکارونی، رشته، گندم، جو، ذرت و … می باشد.
مقدار توصیه شده مواد غذایی این گروه براي تغذیه در دوران بارداری 7 تا 11 سهم (واحد) در روز است.
که هر سهم معادل یک برش نان سنگگ یا 2 برش تافتون یا 4 برش نان لواش 10 × 10 سانتی متر یا یک برش 7 × 7 سانتی متر بربري (حدود 30 گرم) یا نصف لیوان غلات پخته یا ماکارونی یا 5 قاشق غذا خوري پلو (برنج)
- ترجیحاً از نان هاي سبوس دار مانند سنگگ و بربري بجاي نان هاي سفید استفاده شود.
- بهتر است برنج را به همراه حبوبات مصرف کنند.
2-تغذیه در دوران بارداری و گروه میوه ها و سبزي ها:
این گروه عمدتاً منبع تامین ویتامین ها به ویژه ویتامین هاي C و A و املاح معدنی و فیبر می باشد.
الف) میوه ها:
انواع میوه شامل سیب، انگور، گیلاس، گلابی، طالبی، هندوانه، انواع مرکبات و … است.
تغذیه در دوران بارداری شامل میوه هاي مختلف بطور متوسط 3 تا 4 سهم در روز استفاده نمایند.
هر سهم میوه معادل یک عدد سیب یا پرتقال یا موز متوسط یا نصف لیوان کمپوت یا میوه پخته یا 3 عدد زردآلو یا نصف لیوان حبه انگور (معادل یک خوشه کوچک انگور) یا یک چهارم طالبی متوسط یا نصف لیوان آب میوه یا یک سوم لیوان آب لیمو ترش یا 2 قاشق غذاخوري میوه خشک مثل انواع برگه ها می باشد.
از آنجایی که خود میوه محتوي فیبر بیشتري نسبت به آب میوه می باشد در صورت ابتلا به یبوست ترجیحاً بجاي آب میوه، خود میوه ها را میل کنند.
ب) سبزي ها:
شامل انواع سبزي هاي برگی، هویج، گوجه فرنگی، کدو، سیب زمینی، خیار، کلم، قارچ، شلغم، چغندر، انواع جوانه ها و … می باشد.
مقدار توصیه شده از سبزي ها جهت تغذیه در دوران بارداری براي خانم هاي باردار و شیرده بطور متوسط 4 تا 5 سهم در روز است که هر سهم معادل یک لیوان سبزي خام برگ دار یا سالاد سبزیجات (شامل گوجه فرنگی، کاهو، کلم، خیار، فلفل سبز دلمه اي و …) یا نصف لیوان سبزي هاي پخته می باشد.
3-تغذیه در دوران بارداری و گروه شیر و لبنیات
این گروه منبع تامین کلسیم، فسفر، پروتئین و ویتامین هاي A و B2 می باشد که براي رشد و استحکام دندان ها و استخوان ها ضروري است.
مواد این گروه شامل شیر، ماست، پنیر، دوغ، بستنی و کشک می باشد.
تغذیه در دوران بارداری مصرف حداقل 3 تا 4 سهم از مواد غذایی این گروه در روز توصیه می شود.
هر سهم معادل یک لیوان شیر یا یک لیوان ماست یا 45 -60 گرم پنیر (معادل دو قوطی کبریت) یا یک لیوان کشک یا 1/5 لیوان بستنی می باشد.
4-گروه گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغزها
این گروه منبع عمده تامین پروتئین و املاحی نظیر آهن و روي است.
مواد این گروه شامل انواع گوشت سفید و قرمز، ماهی، دل، جگر، تخم مرغ، عدس، حبوبات مثل نخود و لوبیا و مغزها مثل پسته، بادام، گردو و … می
باشد.
مقدار توصیه شده از مواد این گروه براي تغذیه در دوران بارداری حدوداً 3 سهم در روز است که هر سهم معادل 60 گرم گوشت قرمز یا ماهی یا مرغ یا نصف لیوان حبوبات خام یا یک لیوان حبوبات پخته یا دو عدد تخم مرغ یا نصف لیوان از مغزها می باشد.
5-تغذیه در دوران بارداری و گروه متفرقه
به غیر از گروه هاي غذایی اصلی، یک گروه متفرقه نیز وجود دارد که شامل انواع قندها و چربی ها مثل قند و شکر، شیرینی، روغن، کره، خامه، نمک، شکلات، سس مایونز، انواع مرباها، نوشابه هاي گازدار، انواع ترشی ها و شورها و غیره می باشد.
بطور کلی مصرف مواد این گروه در حداقل مقدار توصیه می شود.
توجه شود نمک مصرفی در پخت غذا و سرسفره حتماً باید یددار باشد.
انرژي و مواد مغذي مورد نیاز در دوران بارداري
انرژي مصرفی مادر باردار علاوه بر تامین نیاز مادر و مواردي همچون افزایش کار قلب، صرف رشد جنین، جفت و رحم می شود.
به منظور تامین افزایش وزن کافی، ذخیره چربی و پیشگیري از سوخت پروتئین، نیاز به انرژي در سه ماهه دوم و سوم بارداري به طور متوسط 300 کیلو کالري در روز افزایش می یابد و توزیع آن به شکلی است که در 14 هفته اول روزانه 150 کیلو کالري و از هفته 15 تا زمان زایمان 350 کیلوکالري افزایش نیاز وجود دارد.
بنابراین مقدار غذاي مصرفی سه ماهه دوم و سوم باید بیشتر از سه ماهه اول باشد تا کالري مورد نیاز خانم باردار تامین شود.
البته در موارد چندقلویی، شیردهی همزمان با بارداري، کم وزنی پیش از بارداري و افزایش وزن ناکافی در دوران بارداري، انرژي و حتی ریز مغذي هاي بیشتري باید مصرف شود.
نسبت منابع تامین کننده انرژي در دوران بارداري، مشابه پیش از بارداري است: 15 تا 20 درصد از پروتئین ها، 55 تا 60 درصد از کربوهیدرات ها و 30 درصد یا کمتر از چربی ها.
میزان افزایش نیاز به انرژي در دوران شیردهی به طور متوسط 500 کیلوکالري در روز است.
پروتئین مورد نیاز در دوران بارداري
در دوران بارداري سوخت و ساز کل پروتئین بدن افزایش می یابد و مقداري از پروتئین صرف رشد و نمو جنین، تشکیل جفت، خون، مایع آمنیوتیک و حفظ بافتهاي بدن مادر در این دوران می شود.
پروتئین مورد نیاز در (RDA) براساس مقدار توصیه شده روزانه دوران بارداري 15 گرم و در شیردهی 20 گرم بیش از مقادیر توصیه شده براي زنان قبل از بارداري می باشد.
در بارداري هاي چند قلو نیاز به پروتئین بیش از مقدار فوق خواهد بود.
کربوهیدرات مورد نیاز در دوران بارداري
نقش اصلی کربوهیدرات ها تامین انرژِي براي سلول هاي بدن به ویژه مغز و سیستم عصبی، گلبول هاي قرمز و سفید خون و مدولاي کلیه است.
در بارداري جنین از گلوکز به عنوان منبع اصلی انرژي استفاده می کند.
انتقال گلوکز از مادر به جنین 17 تا 26 گرم در روز تخمین زده شده است.
تا پایان بارداري همه این گلوکز توسط مغز جنین مصرف می شود. میزان نیاز به کربوهیدرات ها در بارداري (بر اساس RDA) حدود 175 گرم در روز است.
چربی مورد نیاز در دوران بارداري
چربی منبع بزرگ انرژي براي بدن است و به جذب ویتامین هاي محلول در چربی و کارتنوئیدها کمک می کند.
در مغز در حال تکامل جنین و شیرخوار (طی 2 سال اول زندگی) به مقدار زیادي DHA (دوکوزا هگزانوئید اسید) یا ماده اولیه اسید چرب امگا 3 تجمع می یابد.
در زمان بارداري درصورت داشتن رژیم غذایی حاوي امگا 3 و امگا 6 نیازي به مصرف اضافه این دو اسید چرب به شکل مکمل نیست.
بطور کلی با رعایت اصول مناسب تغذیه در دوران بارداری، برای خود و فرزند خود سلامتی را تضمین نمایید.
با سپاس از همراهی شما
دکتر هما حکمت